เจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ หรือทรงดอกบัวตูม เป็นสถาปัตยกรรมเอกลักษณ์ของศิลปะสุโขทัย เป็นลักษณะเฉพาะของศิลปะสุโขทัย งานสถาปัตยกรรมศิลปะสุโขทัยในระยะแรกรับอิทธิพลมาจากศิลปะเขมร ต่อมาได้พัฒนาเป็นศิลปกรรมของตนเอง โดยเฉพาะรูปทรงของเจดีย์ ที่แบ่งได้เป็น ๓ แบบ คือ เจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ เจดีย์ทรงกลมแบบลังกา ซึ่งบางองค์ทำช้างล้อมไว้ที่ฐาน และเจดีย์ทรงปราสาทยอด ซึ่งได้รับอิทธิพลมาจากศิลปะศรีวิชัยและศิลปะพม่าแบบพุกาม สถาปัตยกรรมพิเศษอีกอย่างหนึ่งของสุโขทัย คือมณฑปที่ประดิษฐานพระพุทธรูป (ห้องจัดแสดงประวัติศาสตร์ชาติไทย พิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติพระนคร ๒๕๔๕)

เจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ที่วัดมหาธาตุองค์นี้เป็นเจดีย์ประธานของวัด รายรอบด้วยเจดีย์ทิศ จำนวน ๘ องค์ องค์ที่อยู่ตรงมุมทั้งสี่มีอิทธิพลของศิลปะหริภุญไชย (ลำพูน) และองค์ที่อยู่กึ่งกลางทั้งสี่เป็นเจดีย์ทรงปราสาทแบบสุโขทัย (น่าจะเป็นเจดีย์ทรงปราสาทยอด thaiphotosite ไม่กล้าฟันธง) และรอบฐานของเจดีย์มีปูนปั้นรูปพระสาวกในท่าอัญชุลี (ประนมมือ ไหว้) เดินประทักษิณ (เดินเวียนขวา) โดยรอบพระมหาธาตุ ด้านซ้ายและขวาของเจดีย์ประธาน มีมณฑปพระอัฎฐารศ ประดิษฐานพระพุทธรูปยืนองค์ใหญ่ มณฑปละ ๑ องค์ ส่วนด้านหน้าเป็นวิหารหลวง และวิหารสูง ที่ได้กล่าวถึงแล้วใน landscape26 และ architecture74 (นำชมอุทยานประวัติสาสตร์สุโขทัย ศรีสัชนาลัย กำแพงเพชร ๒๕๕๓)